VELİ
Yaşı küçüğü anne ve babası, evlat edinilmişse, evlat edineni temsil eder.
Velayet hakkı, evlilik süresince anne ve baba tarafından birlikte kullanılır. Anne ve babadan birisinin ölümü halinde bu hak, sağ kalana geçer.
Ortak hayata son verilmiş veya ayrılık gerçekleşmisse hakim velayeti eşlerden birisine verebilir. Boşanma halinde velayet hakkı çocuk kendisine bırakılan tarafa aittir.
Ölüm halinde, nüfus idaresinden alınacak nüfus kaydı veya veraset belgesinin, boşanma halinde ise, buna dair kesinleşmiş mahkeme kararının tapu sicil müdürlüğüne ibrazı halinde, velayet hakkı kullanılabilecektir.
Boşanma ile kendisine velayet hakkı verilen ana veya babanın ölümü halinde, bu hak doğrudan sağ kalana geçmeyip, mahkeme isterse küçüğe vasi de tayin edebilecektir.
Ölüm ile kendisine velayet hakkı kalan veya boşanma ile velayet hakkı kendisine tanınan eşin yeniden evlenmesi halinde, velayet hakkı kendiliğinden sona ermeyip, mahkemece gerekli görülmesi halinde velayet sahibi değiştirilebileceği gibi, yaşı küçüğe bir vasi tayin edilebilmektedir.
Anne ve baba isterse velayet hakkını biri diğerine veya bir başkasına vekalet vermek suretiyle kullanabilmektedirler.
Anne ve baba evli değilse yaşı küçüğün velayeti anneye aittir. Anne küçük, kısıtlı ,ölmüş yada velayeti kendisinden alınmışsa mahkemece velayet babaya verileceği gibi vasi de atanabilecektir.
Mahkemece vasi atanmadığı sürece akıl hastalığı akıl zayıflığı ve benzeri halleri nedeniyle kısıtlanan erginleri (reşitleri) anne ve babaları velayet hükümlerine gore temsil ederler. Bu halde öncelikle temsil için kısıtlamanın mahkemece yapılmış olması gerekecektir.
Velinin Yapamayacağı İşlemler
a) Yaşı küçüğün taşınmazının bağışlanması veya vakfedilmesi,
b) Yaşı küçüğün taşınmazının üçüncü bir kişinin borcu için ipotek edilmesi.
Yukarıdaki işlemler yaşı küçük adına velisi tarafından yapılması kanunen yasaklanmıştır. Bunların mahkemenin izniyle yapılmasıda mümkün değildir .
Evlilik Dışı Doğan Çocukların Velayeti
Evlilik dışı doğan çocukların velayeti anneye aittir.Anne küçük,kısıtlı,veya ölmüş yada velayet kendisinden alınmışsa, mahkemece vasi atanabiliceği gibi velayet babayada verilebilecektir.
VASİ
Vesâyet; velisi bulunmayan yaşı küçüklerle, Medeni Kanun’da belirtilen sebeplerin varlığı halinde, reşit olan kimselerin temsilini sağlayan, kanuni bir temsil şeklidir.
Akıl hastalığı, akıl zayıflığı ve benzeri nedenlerle kısıtlanan ergin (reşit) çocuklara vasi atanması istisnai olup, bu kişileri anne ve babaları velayet hükümlerine gore temsil ederler
Reşit olan bir kimseye vasi tayinini gerektiren bazı haller şunlardır
a) Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı,
b) İsraf, kötü hayat sürme, kötü idare,alkol ve uyuşturucu madde bağımlılığı
c) Bir yıl veya daha çok hürriyeti bağlayıcı bir ceza ile mahkum olma,
Vasi tayinine yetkili makam, kendisine vasi tayini yapılacak kişinin ikâmetgâhının bulunduğu yer sulh hukuk mahkemesidir. Vasi tayini halinde, bu durumun ilgili mahkeme veya savcılıkca bildirilmesi üzerine, tapu kütüğünün beyanlar hanesine kayıt yapılarak, vesâyet altına alınan kişinin taşınmazını tasarruf etmesi önlenir.
Vasi kural olarak 2 yıl için atanmaktadır. Sulh mahkemesi bu süreyi her defasında ikişer yıl uzatabilir.Vasinin tapu işlem talebinde görev süresinin devam edip etmediği tapu sicil müdürlüğünce aranacak bir husustur.
Hakimin İznini Gerektiren İşlemler:
Vasi, vesâyeti altındaki kişinin taşınmazları üzerinde alım, satım, ayni bir hakkın tesisi (ipotek, intifa v.b), üç yıl veya daha fazla süreli kiralama, mal rejimi sözleşmesi, miras taksimi, miras payının devri, ölünceye kadar bakma akdi gibi işlemlerinde, sulh hukuk mahkemesi’nin iznini almalıdır. İzne dâir mahkeme kararının işlemden önce tapu sicil müdürlüğüne ibrazı gerekir.
Ayrıca, vesâyet altındaki kişinin taşınmazının satışı, açık artırma ile sulh hukuk mahkemesince yapılmış ise, buna ilişkin mahkeme kararının ibrazı halinde, işlem için resmi senet tanzim edilmeden, alıcı adına tescil yapılmaktadır.
Sulh Hakiminin İzni ve Asliye Hukuk Mahkemesi’nin Tastikini Gerektiren İşlemleri:
a) Vesâyet altındaki kişinin taşınmazı, pazarlık yolu ile satılacaksa, sulh hukuk mahkemesi’nin, vasinin satışı yapmaya yetkili kılındığına dâir izni ile, asliye hukuk mahkemesince tastik edildiğine dair kararın, işlemden önce tapu sicil müdürlüğüne verilmesi gerekir. Bu halde satış, müdürlükce tanzim edilecek olan resmi senet gereğince yapılacaktır.
b) Ölünceye kadar bakma akitlerinde de, işlemden önce, buna dair sulh hukuk mahkemesi’nin vasiye izni ve asliye hukuk mahkemesi’nin bunu tastikine dair karar, ibraz edilmelidir
c) Vesayet altındaki kişi ile vasi arasında sözleşme yapılması
Hiç Yapamayacağı İşlemler
Bu işlemler; vesâyet altındaki kişinin taşınmazının vakfedilmesi veya bağışlanması ile kendisi veya üçüncü bir kişinin borcundan dolayı taşınmazın ipotek edilmesidir.
KAYYIM
Bir kimsenin malının idaresi veya belli bir işinin yapılması için, o kimseye tayin edilen kanuni temsilcisi kayyımdır. Kayyımın veli ve vasi gibi genel anlamda bir temsil yetkisi olmayıp, yetkisi sadece belli bir işin görülmesi veya bir malın yönetilmesi ile sınırlı olmaktadır. Kayyım tayinine yetkili makam, sulh hukuk mahkemesidir.
Kendisine kayyım tayin edilenler, gerçek kişiler olabileceği gibi, tüzel kişiler de olabilir. Kayyım tayinini gerektiren haller şunlardır.
a) Ergin (reşit) olan bir kimse, hastalık veya başka bir yerde bulunmak veya bunlara benzer sebeplerden birisiyle, acele bir işini kendisi görebilecek veya bir temsilci (vekil) atayabilecek durumda değilse,
b) Yapılacak işlemde, kanuni temsilci (veli, vasi) ile, küçüğün veya kısıtlının menfaatleri çatışıyorsa,
c) Kanuni temsilcinin işlemi yapmaya engel bir hali ortaya çıkarsa.
Kayyımın tapu işlemlerinde, Medeni Kanunumuzun vasiye ilişkin hükümleri uygulanmaktadır
Yasal Danışman
Reşit olan bir kimsenin menfaatinin korunması amacıyla, bazı işlemlerinde sulh hukuk mahkemesince, o kimseye yasal danışman tayin edilebilir. Kanuni müşavirin temsil yetkisi, bütün işlemler için değil, sadece kanunda belirtilen işlemler için söz konusu olup, temsilin mahiyeti de sadece yapılan işlemin tastiki şeklindedir. Tapu işlemleri açısından kanuni müşâvirin onayını gerektiren işlemler şunlardır ;
a) Satış
b) İpotek
c) Bağış
d) Ayni hak tesis edici diğer işlemler (irtifak hakkı tesisi v.b.)
Yasal Danışmanın temsil yetkisi, sadece işlemi tastik mahiyetinde olduğundan, yukarıda belirtilen işlemlerde, işleme, kendisine kanuni müşâvir (yasal danışman) tayin edilen kimse bizzat katılır. Yasal Danışman, düzenlenecek resmi senette sadece işleme onayını belirtir. Bununla birlikte, Kanuni Müşavirin muvafakatını noterde vermesinde yasal bir engel olmadığı kanaatindeyiz. Bu halde işlem için kanuni müşavirin işleme bizzat iştirakine ihtiyaç olmayıp. İşlemden önce noter muvafakatının ibrazı yeterli olacaktır. Ayrıca işlemden önce, kanuni müşâvir tayinine ilişkin mahkeme kararının tapu sicil müdürlüğüne ibrazı da gerekecektir.